Fotoğraf Sanatı Federasyonu kuruluncaya kadarki Türkiye’de amatör derneklerin gelişimi ve federasyonun kurulma süreci
Türkiye’de amatör fotoğraf dernekleri
Osmanlı döneminde fotoğrafla ilgili çalışmaların,etkinliklerin varlığı bilinmekle birlikte 1876 Birinci Meşrutiyet Anayasası’nda dernek kurma özgürlüğü bulunmayaşından dolayı herhangi bir fotoğraf derneği/örgütlenmesi bulunmamaktadır. 1908 Meşrutiyet Anayasası ile çıkan kısmi dernek kurma hakkını, kısmi olarak izin verse de ülkenin bulunduğu ağır koşullar ve kültür yapısının özelliğinden dolayı da Cumhuriyet dönemine kadar hiç bir fotoğraf derneğinin varlığına rastlanmamaktadır.
Cumhuriyetin kurulmasıyla 1924 Anayasası dernek kurma özgürlüğünü tanımıştır. Cumhuriyet dönemi ile birlikte her alanda olduğu gibi sanat ve kültüre büyük ilgi başlamıştır. 1932-1950 yılları arasında, yurt çapında 63 ildeki 478 Halkevleri; şehirli, köylünün bir arada bulunup bilginin, sanatın, kültürün paylaşıldığı yerlerdi. Bir neslin harmanlandığı Halkevlerinde ulusal bilinçli ve kültürlü insanların yetişmesinde önemli katkılar sağlanmıştır. Ilk fotoğraf çalışmaları Halkevlerinde başlamıştır. Kurslar, sergiler ve yarışmalar düzenlenirdi. Fotoğraf tarihimize önemli katkılarda bulunmuş bir çok kişi bu kurslardan yetişmiştir. Halkevlerinin kapanması ile ortada kalan insanlar daha sonraları kurulacak olan derneklerin kurucuları olmuşlardır.
Şinasi Barutçu (1906-1985) yurt dışında eğitim görmüş, Halkevlerinde fotoğraf eğitimi veren ve etkinlikleri yapan,aynı zamanda Gazi Eğitimde fotoğraf öğretmeni olan bir kişiydi.Türkiye’de ilk fotoğraf derneği Şinasi Barutçu önderliğinde 1950 yılında Ankara’da TAFK( Türkiye Amatör Fotoğraf Klübü) adıyla kurulmuştur. Şinasi Barutcu önderliğindeki dernek yurt içinde başarılı çalışmaları ile birlikte yurtdışı ilişkilerinde aşama göstererek 1958 yılında FIAP’a üye olur. Daha sonra Şinasi Barutcu’nun önerileri ile 1959 yılında Trabzon’da Amatör Foto Klübü kurulur. Şinasi Barutcu’nun 1973 yılında kaleme aldığı notlardan yeni dernek kurma çabalarının altında “Türkiye Foto Dernekleri Milli Federasyonu” kurma isteği ve özlemi vardı.
İstanbul Halkevlerinde fotoğraf çalışmalarını sürdüren Nurettin Erkılıç(1926-1983) Halkevlerinin kapanması ile yeni bir arayışa girdi ve 29/11/1959 tarihinde 6 arkadaşı ile birlikte “Erenköy Amatör Foto Klübü” nü kurmuştur. 1962 yılında adını İFSAK ( İstanbul Fotoğraf ve Sinema Amatörleri Derneği) olarak değiştiren dernek bügün yaşayan en eski fotoğraf derneğidir. Daha sonra 1977 yılında Ankara’da AFSAD( Ankara Fotoğraf Sanatçıları Derneği ) ve 1979 yılında Adana’da AFAD(Adana Fotoğraf Amatörleri Derneği ) kurulmuştur. Amatör dernek sayısının ve fotoğraf çalışmalarının artması ile İFSAK başkanı Mehmet Bayhan önderliğinde AFAD’dan Sefa Ulukan ve Abdülkadir Kaçar, AFSAD’dan Kemal Cengizkan bir araya gelerek Türkiye Fotoğraf Dernekleri Federasyonu kurma çalışmasına başlamışlardır. O zaman ki anayasada federasyonlaşmayı engelleyecek herhangi bir hüküm bulunmamaktaydı. Federasyonun taslağı hazırlanmış, organizasyon ve çalışma şekli belirlenmişti ki 12/Eylül/1980 darbesiyle çalışmalar durmuş,dernekler kapatılmıştır.
1980’den sonra yeniden hazırlanan Anayasa ise Federasyonlaşma için “kamu yararına en az üç dernek” olması koşulu aramaktadır. “Kamu yararına çalışan dernek” olma kararını ise Bakanlar Kurulu vermektedir. Dünyada benzeri olmayan bu uygulama Fotoğraf Federasyonu kurulmasını bugüne kadar engellemiştir. Derneklerin ortak olarak yasadan bu maddenin çıkartılması veya kamu yararına sayılmaları için destek istenmesi şeklinde TBMM Başkanlığına başvurduklarında alınan yanıt “yasanın kalkmasının mümkün olamayacağı, fakat kamu yararına dernek sayılmak için başvurulursa ilgi gösterileceği” şeklinde olmuştur. Ayrıca fotoğraf derneklerinin bulundukları illerdeki valiliklere de bilgi veriyorlar. Bugüne kadarki başvurulardan yalnızca Ankara’daki AFSAD olumlu yanıt almış ve Kamu Yararına çalışan dernek sayılmıştır.
1980 sonrası kurulan dernekler Fotoğraf Federasyonu hukuksal olarak kuruluşu tamamlanmasa bile dernekler arası ortak çalışmayı sağlıyacak birliktelik için toplantılar başlatmıştır. Özellikle 1990 sonrası toplantılar düzenli olarak yapılmıştır. 1995 yılına kadar FDÇK Genel Sekreterliğini Sefa Ulukan yapmıştır.
FDÇK ( Fotoğraf Dernekleri Çalışma Kurulu ) adı altında yılda bir kaç kez bir araya gelinerek ortak çalışma planları yapıyor, Altın Kamera Fotoğraf yarışmasını geliştiriyor, federasyon tüzük taslağı çıkartıyor, fotoğraf yarışmaları için standartlar geliştiriliyor , fotoğraf dünyamızdaki durumları değerlendiriyor ve derneklerin ortak tavrını belirliyordu. 1995 yılında FDÇK Genel Sekreteri Mehmet Bayhan olmuştur.
Bu tarihten sonra FDÇK nın çalışmalarında verim ve dernek katılım sayısında önemli artışlar olmuştur. 1998 yılında FDÇK’nın adı Türkiye Fotoğraf Sanatı Dernekleri Birliği (TFDB) olarak değişmiştir. Genel sekreterlik görevine 2001 yılında yapılan seçimde Özcan Taras seçilmiştir. TFDB çalışma ilkelerinin son şeklini 2001 yılında belirlemiş ve bu ilkeler doğrultusunda çalışmalarını 30/Mayıs/2003 tarihinde Fotoğraf Sanatı Federasyonu kuruluncaya kadar sürdürmüştür.
Ali İhsan Gökçen
